1128
Ұшыр – астық және жеміс-жидектің зекеті. «Ұшыр» сөзі араб тілінде «оннан бір» немесе «ондық» деген мағына береді.
Яғни жиналған астықтың оннан бірін немесе оннан бірінің жартысын зекет ретінде шығару керек болғандықтан, оны «ұшыр» немесе «ұшырдың жартысы» деп айтады.
Фиқһ ғұламалары Құрандағы:
«Әй, мүміндер! Табыстарыңның және сендер үшін жерден шығарған нәрселеріміздің жақсыларынан, тиісті орынға жұмсаңдар»[«Бақара» сүресі, 267- аят], – деген аят мағынасынан егістік өнімінің зекеті беріледі деген үкім шығарған. Хазірет Пайғамбарымыз (с.а.с.):
«Жаңбыр және теңіз суымен суғарылған егістік өнімінің онда бірін, шелекпен суарылған егістіктен жиырмада бірін ал»[Бұхари, Зекет, 55], – деп зекет мөлшерін белгілеген. Бұл хадисте бау-бақша мен егістік жер құдық суымен немесе су тартатын аппарат (насос) арқылы суғарылып, дәрі-дәрмек сеуіп, өнім алынатын болса, өнімнің 5%-ы зекет ретінде беріледі. Ал, егістік жаңбыр, канал, арық суымен суғарылса, өнімнің 10%-ы зекет ретінде алынады. Яғни, шығын көп болса, берілетін зекет мөлшері аз болады, ал шығын аз болған жағдайда берілетін зекет мөлшері көп болады. Әбу Ханифаның көзқарасында жоғарыдағы аят-хадистер егістік өнімінің барлық түрін қамтиды.
Зекет беру үшін егістік өнімдері Әбу Юсуф пен Имам Мұхаммедтің көзқарасында бір жыл шірітпей сақтауға жарамды болуы керек. Бұл мәселеде Әбу Ханифаның көзқарасы негізге алынады. Әбу Ханифаның көзқарасында егістік өнімдері басқа дүние-мүлік сияқты белгілі бір нисап мөлшеріне (85г алтынның мөлшеріне) жетуі шарт емес.
Фикһ ғалымдарының көпшілігі ғұламалар Аллаһ расулының (с.а.с.):
«Бес уисақтан (= 653 кг.) аз нәрседе зекет жоқ»[Әбу Үбәйда, әл- Әмуал, 1422- 1424] – деген хадисіне жүгінеді. Яғни, бидай, арпа, күріш дақылдары қабықсыз, кебексіз аршылған күйінде бес уисаққа (= 653 кг.) жетсе, зекет парыз, ал бұдан аз болса, парыз емес деген.
Имам Малик пен Имам Шафиғидың көзқарасында зекеті берілетін жеміс-жидек құрма мен жүзім ғана. Имам Ахмад ибн Ханбал кептірілген жеміс түрлерінің барлығы жарамды деп қабылдаған.
Ханафи мәзһабында егіс өнімдерінен жылына бірнеше рет өнім алуға болатындықтан, бір жыл толу мен нисап шарты қосылмайды. Жер жалға алынса да, алған өнімдерінің зекеті беріледі.